1940 - 1945
Van Ouds het Raadhuis te Overveen
Delinquentenhotel in Overveen van 11 mei 1946 t/m 31 juli 1949.
Hoewel de website 1940-1945 Bloemendaal eigenlijk stopt op 31 december 1945 is deze episode uit de oorlogsgeschiedenis van Bloemendaal zeer de moeite waard.
Reden te meer om dit alsnog op te nemen op de website.
Wat vooraf ging:
17 mei 1940 trekken de Duitsers de gemeente Bloemendaal binnen en vorderen direct al scholen, grote gebouwen etc. voor hun onderkomen. Zo ook in Overveen.
Daar werden huize Duinrust - het latere Marinehospitaal, garage Van Wijk, verenigingsgebouw Domi, scholen en verschillende woonhuizen gevorderd. Vijf dagen later ook hotel Van Ouds het Raadhuis. Deze geschiedenis begint op de 22-ste mei.
22 mei 1940: Hotel Van Ouds het Raadhuis op de hoek van de Bloemendaalseweg en de Zijlweg te Overveen wordt door de Duitsers gevorderd.
In het hotel worden voornamelijk SS-ers ondergebracht. Ook bij het inkwartieren golden rangen en standen. Er zijn aanwijzingen, dat er naast de hotelfunctie, het hotel ook een functie had bij de regionale kustverdediging. De huidige eigenaar Arend van der Sluis herinnert zich nog aanduidingen van de SS-commandopunten, die op de wanden van de centrale ruimte / officiersmes geschreven waren. Jammer genoeg zijn deze nooit op foto vast gelegd. Bijzonder is te vermelden, dat de Duitese bezetter keurig betaalden voor de inbeslagnamen van verschillende gebouwen in oud-Overveen. Er woonden in oud-Overveen veel Duitse militairen dicht op de plaatselijke bevolking, maar er geen openlijke vijandigheid viel waar te nemen. Gedurende langeren tijd leefden er binnen een beperkt gebied twee vijandige werelden volledig langs elkaar heen.
Afweergeschut op het dak:
Het gebouw en de omgeving werden beschermd door een afweergeschut dat op het plattedak stond van Zijlweg 6, het buurhuis van Van Ouds het Raadhuis. Het dak behoorde bij het woonhuis, werkplaats en winkel van broer en zus George en Fenna van Wijk. George herstelde en verkocht fietsen en Fenna dreef een tabakszaak. Het afweergeschut stond hemelsbreed nog geen 100 mtr. van onze woonkamer boven de apotheek op de hoek van de Bloemendaalseweg 341 en de Zijlweg. Tijdens het ontbijt konden wij de verveelde gezichten zien van de Duitse militairen die elkaar afwisselden om naar Engsel vliegtuigen te kijken. Ik heb niet meegemaakt dat er vanaf dit punt is geschoten.
Troostfunctie:
In de loop van de tijd kreeg Van Ouds het Raadhuis voor de Wehrmacht naast een militaire ook een "troostfunctie". Vanuit ons huis, aldus de broer en zus van Wijk, hadden wij goed zicht op het gaan en komen van jonge vrouwen. Met verachting spraken mijn ouders over "muizen"en "Wehrmachtsmatrassen". "Wat zou er van die kinderen worden"?, vroegen zij zich af. Veel van die kinderen kwamen ter wereld in "Kinderheim", de door de Duitsers gevordere villa aan de Bloemendaalseweg 142 te Bloemendaal.
De tuin van "Kinderheim".
20 september 1944: De Duitsers trekken zich terug uit Van Ouds het Raadhuis. Op 22 september 1944 wordt het hotel als (gemeentelijk) noodziekenhuis ingericht. Huisarts van Oldenborgh uit Overveen vervult de functie van geneesheer-directeur. Hij wordt geassisteerd door een hoofdverpleegster en drie gediplomeerde verpleegsters. Het overige personeel bestond uit vrijwilligers alsmede de artsen uit de omgeving die van Oldenborgh terzijde stonden.
Pikant detail:
De NSB-burgemeester Zigeler steunde de oprichting van het noodziekenhuis. Van Oldenborgh had hem gewezen op het gevaar van besmetting door difteriepatiënten na de door Zigeler afgekondigde ontruiming van woningen en evacuatie van bewoners van het dorp Bloemendaal op 19 september 1944. Het noodziekenhuis blijft zijn functie behouden tot medio juni 1945.
medio juni 1945: Het noodziekenhuis wordt gesloten. Hotel Van Ouds het Raadhuis staat voorlopig leeg.
Politieke delinquenten
Deze informatie is bedoeld om een beeld te geven hoe men in Londen dacht. Tevens wordt dan duidelijk hoe de algemene beeldvorming was ten aanzien van delinquenten.
In 1944 heeft de regering in Londen zich gebogen over de vraag wat men moest doen met Nederlanders "die zich in de oorlog hadden gedragen in strijd met de belangen van het Nederlandse volk". Hoe moest de zuivering vorm gegeven moeten worden? Op 17 september 1944 werd het Tribunaalbesluit genomen waarbij na de bevrijding in ieder arrondissement van het kantongerecht de bijzondere rechtspleging voor deze Nederlanders zou plaatsvinden. Als straffen worden opgenomen: internering, ontzetting van rechten en verbeurdverklaring van het vermogen. Oorlogsmisdrijven e.d. zouden behandele moeten worden in Bijzondere Gerechtshoven.
Vrijwel direct na de bevrijding begint de B.S. (Binnenlandse Strijdkrachten) met het arresteren en interneren van politieke delinquenten: personen die lid waren (geweest) van de NSB of op een andere manier "fout" waren in de oorlogsjaren. Daarbij golden termen als wapendragers, landverraders, meelopers met de Duitse bezetters, collaborateurs e.d. Hun foute gedrag moest op grond van het Besluit Politieke delinquenten 1945 door onderzoek en ondervraging worden vastgesteld. In de tussenliggende tijd werden de arrestanten gehuisvest en bewaakt in "bewaringskampen" door de B.S. en vrijwilligers. Dat gebeurde in de gemeente Bloemendaal in Huize Duinrust (Het latere Marine Hospitaal) aan de Bloemendaalseweg 287 te Overveen.
De B.S. staat op wacht voor het "bewaringskamp" Duinrust.
Al op 6 mei 1945 arriveerden hier de eerste N.S.B.ers en meelopers.
Het gaat in Nederland om 120.000 tot 150.000 geïnterneerden: mannen, vrouwen en jeugd. In Bloemendaal betreft het ruim ..... personen. (Juiste aantal ontbreekt op dit momenten kan pas na 2020 worden ingevuld). Naar later bleek, werd bij de arrestatie en internering in de begingperiode geen onderscheid gemaakt tussen zware en lichte gevallen. Alle politieke delinquenten werden over één kam geschoren. Daardoor werd een grote groep van lichte gevallen langdurig van hun vrijheid beroofd. Met als gevolg een maatschappelijke veroordeling van de betrokkenen en hun familieleden, waar onvoldoende reden voor was. Dat gebeurde ook in Bloemendaal.
Er waren ook mensen die zelfs bij hun arrestatie nog niet beseften, dat ze verloren hadden en nog altijd geloofde in de Nazi-heerschappij. Dit echtpaar is er een voorbeeld van. (foto onbekend).
Stichting Toezicht Politieke delinquenten afdeling Haarlem
Ook een krantenverkoper van de NSB-krant Volk en Vaderland (colporteur genoemd) werd opgepakt. Hier staat zo'n colporteur in "betere" tijden van de NSB voor het station in Haarlem. Een licht geval maar na de oorlog zwaar aangepakt..
Als reactie op deze onvolkomen uitwerking van het Besluit Politieke delinquenten 1945, richtte een aantal vooraanstaande Nederlanders( vaak uit het Verzet, de politiek en/of betrokken bij de bijzondere rechtspleging) de stichting "Toezicht Politieke delinquenten"op. De Stichting beijverde zich dat de Minister van Justitie gebruik maakte van de mogelijkheid om de van oorlogshandelingen verdachte personen alternatief te vervolgen. Dat was mogelijk op grond van afdeeling VI Buitenvervolgingstellen, in het bijzonder artikel 20 van het Besluit Politieke delinqueten 1945. Voorwaarde zou dan zijn dat zij zich onder toezicht zouden stellen van haar stichting. Een belangrijk motief van de stichting was om de politieke delinquent en zijn gezin weer op normale wijze in te schakelen in het maatschappelijke leven.
Populair gezegd ging het om de begeleiding en reclassering van politieke delinquenten waarvan de juridische procedure/berechting nog liep.
Medio 1946:
De Stichting telt 25 steden/arrondissementen een plaatselijk afdeling met een eigen bestuur en medewerkers. In Haarlem was de stichting gevestigd op de Jansweg 46.
Hotel Van Ouds het Raadhuis komt weer in beeld.
De afdeling Haarlem neemt contact op met de eigenaar van Hotel Van Ouds het Raadhuis aan de Bloemendaalseweg hoek Zijlweg te Overveen. Er wordt een overeenkomst gesloten om het pand als doorgangshuis te gebruiken. De overeenkomst liep van 11 mei 1946 tot en met 31 juli 1949. In die periode hebben politieke delinquenten uit Bloemendaal, Haarlem en andere gemeenten korter of langer in "Van Ouds het Raadhuis" verbleven.
Op papier kende de stichting een groot aantal voorlichtende en ondersteunende activiteiten, zoals financiële steun, inschakeling in het arbeidsproces, herstel van burgerechten, herstel van pensioenrechten en rentree in het sociale leven e.d. Om welke activiteiten van de Haarlemse afdeling en om welke personen het gaat, is echter niet bekend. Het is opgeslagen in een dossier evenals dat van andere afdelingen en mag pas in 2020 worden vrijgegeven.
Foto boven: Kinderen van NSB-ouders krijg in een heropvoedingskamp een opleiding tot schoenmaker. De kinderen waren de dupe van de keuze van hun ouders. Bron: Nationaal Archief.
Cijfers uit het bevolkinsregister van Bloemendaal:
Uit de cijfers van het bevolkingsregister van Bloemendaal blijkt dat in de periode 1947 - 1948 108 personen in "Van Ouds het Raadhuis" gehuisvest waren. Daarvan kwamen er 68 uit Haarlem, 22 uit Bloemendaal en 18 uit andere gemeenten. meestal was de verblijfsduur maar kort, minder dan een jaar. Van de 68 Haarlemmers zijn 57 (84%) in de eigen woonplaats teruggekeerd. Voor de Bloemendalers was dat aanzienlijk minder: slechts 9 van de 22, dat is 41%. Het is denkbaar dat de schaalgrootte van de gemeente en de herkenbaarheid als foute persoon daarbij een rol gespeeld heeft. Uit latere literatuur is wel duidelijk geworden dat fout geweest zijn in de oorlog de betrokkenen en hun familie heeft achtervolgd.
Achtergrond informatie:
Met dank aan de welwillende medewerking van de redactie van "Ons Bloemendaal" en oud-wethouder Piet van der Ham.
Zij maakten het mogelijk een zo compleet mogelijk beeld te schetsen over het oorlogsverleden van hotel Van Ouds Het Raadhuis te Overveen.
De foto van hotel Van Ouds het Raadhuis is afkomstig van Ons Bloemendaal. De andere foto's komen uit eigen archief van de SOHB. Mochten er ergens nog foto's zijn van de omgeving uit die periode dan houden wij ons van harte aanbevolen.
KLIK hier op HOME en keer terug naar de website.